Afgelopen 4 en 5 mei heeft Nederland weer herdacht en gevierd. Met het langzaam verdwijnen van de generatie die de oorlog zelf heeft meegemaakt, zijn stichtingen en andere herdenkingsorganisaties op zoek naar manieren om nieuwe generaties te betrekken bij het herdenken van oorlogsslachtoffers en het vieren van de vrijheid. Toeristische organisaties vormen hierbij een aantrekkelijke partner.
Zo heeft Stichting Liberation Route ook een app gelanceerd. Ik wilde deze app heel graag testen vanuit mijn vakgebied Tourist Experiences. Vooral omdat de maand mei er weer aan kwam en WOII weer centraal stond.
Toerisme voor meer naamsbekendheid
Stichting Liberation Route is één van die stichtingen die staat voor het creëren van een gemeenschappelijk bewustzijn rondom het belang van vrijheid en werkt samen met overheidsorganisaties, veteranengroeperingen, organisatoren van herdenkingsevenementen en… reisagenten, reisorganisaties en andere toeristische organisaties.
The Liberation Route is een “toeristische” route door Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Polen, gebaseerd op de tocht die de geallieerden in 1944 en 1945 aflegden en die leidde tot de bevrijding van West-Europa. De route begint in Normandië, met D-Day op 6 juni 1944, loopt via Nederland naar Berlijn en eindigt met één van de laatste afschuwelijke gebeurtenissen in Palmnicken te Polen. Het is een toeristische route met één belangrijke boodschap, namelijk het creëren van dat gemeenschappelijk bewustzijn omtrent het belang van vrijheid. Het is de Stichting Liberation Route die, in samenwerking met onder meer toeristische partijen, werkt aan de naamsbekendheid van de internationale route en die de route toegankelijk en educatief wil maken.
Een gratis app maakt de route toegankelijk en educatief
Naast het trainen van gidsen en het onder de aandacht brengen van accommodaties en evenementen die aangesloten zijn bij The Liberation Route, heeft de stichting ook een app gelanceerd. Deze is gratis te downloaden en is inmiddels al zo’n 18.000 keer gedownload. De app laat niet alleen historische foto’s zien, maar vertelt ook de persoonlijke verhalen van betrokkenen, zoals Generaal Eisenhower en de Joodse familie Reifeisen. Gebruikers van de app kunnen verhaallijnen volgen en historische locaties, musea, gedenktekens, monumenten, begraafplaatsen en vestingwerken opzoeken. Elk punt kent zijn eigen verhaal, inclusief foto’s, een kaart en soms ook een geluidsfragment. De verhalen zijn allemaal gelezen en goedgekeurd door historici.
Maak het overzichtelijk en gemakkelijk met kant-en-klare routes
Het grote aanbod maakt het voor de gebruiker van de app tegelijkertijd ontzettend moeilijk om te kiezen. Als gebruiker moet je namelijk eerst aangeven waar je naartoe wilt. Kant-en-klare routes zitten (nog) niet in de app, dat is volgens de stichting niet het primaire doel van The Liberation Route app. Een gemiste kans, omdat je als gebruiker niet zo goed weet waar je moet beginnen. Het lezen van de verhaallijnen in de app vormt bijvoorbeeld geen houvast, omdat deze verhalen geen volgorde in route of tijd kennen. Gezien het doel van de stichting om puur het belang van vrijheid onder de aandacht te brengen, een begrijpelijke keuze. Tegelijkertijd geeft de stichting aan dat zij in 2020 niet alleen hét herdenkingsnetwerk van Europa in relatie tot WOII willen zijn, maar ook willen behoren tot één van de langeafstandswandelpaden in Europa. Een mooie kans voor Nederland en de bestemmingen Bergen op Zoom en Roermond bijvoorbeeld. Zeker omdat Nederland tot nu toe slechts onderdeel uit maakt van vier internationale routes. Om daarnaast meer (dag)bezoekers aan te kunnen trekken, is het raadzaam om kant-en-klare routes te creëren in de Liberation Route app. Het maakt de drempel om een bepaalde route te bewandelen nog lager, als deze al voor de gebruikers klaar staan in de app.
Ethiek: waar ligt de grens tussen herdenken en vermaken?
“De grens tussen herdenken en vermaak vervaagt,” is de stelling bij het bespreken van de fotoreportage van Roger Cremers over het massatoerisme in Auschwitz. Het is een stelling met een behoorlijke lading. Binnen toerisme is dit absoluut een belangrijk en moeilijk discussiepunt. Met name over de vraag in hoeverre dergelijke historische plekken, die te maken hebben met dood en tragedie, ingezet mogen worden voor toeristische doeleinden? The Liberation Route valt onder de zogenaamde noemer dark tourism, net als Kamp Westerbork en Auschwitz bijvoorbeeld, die zichzelf nu herinneringscentra noemen. Op deze plekken ervaren nieuwe generaties momenten van reflectie en zingeving en krijgen zij inzicht in een belangrijk deel van de historie. Juist omdat dark tourism onderwerp voor discussie vormt, wordt veel onderzoek gedaan naar dit fenomeen. Bijvoorbeeld door de Centre of Expertise CELTH.
Houd die mooie gedachte vast
De inzet van toerisme op en rondom The Liberation Route komt absoluut ten goede aan het doel van de stichting. De route biedt toeristen, en dus een nieuwe generatie Europeanen, immers de mogelijkheid om de verhalen van mensen die bij de laatste fase van WOII betrokken waren te beluisteren. Ook wordt het binnenkort mogelijk om op afstand de plekken te bezoeken middels virtual reality. Niet alleen online, ook offline kunnen toeristen kennis maken met de route, bijvoorbeeld middels luisterplekken zoals in de Kasteellaan in Wijchen. Of via evenementen als de Freedom Ride afgelopen 5 mei.
Net als bij veel andere herdenkingsplekken is het gevaar op lange termijn dat het gaat schuren, dat het gaat schuren tussen de historische gebeurtenissen vol pijn en verdriet enerzijds, en de grote groepen toeristen anderzijds. Dat kan absoluut een consequentie van dark tourism zijn, zoals fotograaf Roger Cremers op een pijnlijke manier heeft laten zien. Met zo’n 1,5 miljoen bezoekers per jaar is de kans op misstanden onder toeristen die Auschwitz bezoeken nu eenmaal groot. Om die reden is het belangrijk dat er onderzoek gedaan blijft worden naar het fenomeen dark tourism. Maar ondanks dat dit inderdaad de keerzijde van toerisme is, is het goed om vooral de mooie gedachte vast te houden, namelijk die van de bijdrage die toerisme kan leveren bij de creatie van een gemeenschappelijk bewustzijn. Precies zoals Stichting Liberation Route dat voor ogen heeft.
