Reizen is niet alleen leuk, het is ook nog eens goed voor je. Toch wordt reizen op dit moment afgeraden en mensen die wel op vakantie gaan, worden door andere mensen veroordeeld. Waarom is dat? En wat gaan mensen doen als de crisis voorbij is? We spraken erover met Prof. Dr. Victor Lamme, hoogleraar en hersenonderzoeker bij de afdeling Psychologie van de Universiteit van Amsterdam.
We bevinden ons inmiddels tien maanden in deze crisis, waarbij reizen heel beperkt mogelijk is. Wat doet dat met een mens?
“Reizen heeft enorm veel positieve invloed op ons psychisch welbevinden. Wat reizen ook met ons doet is dat het ons openstelt voor andere culturen. Daarmee worden we automatisch, zonder dat we dat misschien zelf doorhebben, veel toleranter. Het heeft dus allemaal positieve effecten en het is iets waar we vaak naar uitkijken. Mensen hebben nou eenmaal de eigenschap om voor een doel te leven, vaak zijn die doelen het maken van reizen. Dat soort doelen vinden mensen heel belangrijk, waardoor reizen en vakantie voelt als een beloning. Als je dat soort doelen niet hebt, dan is dat niet goed voor een mens. Maar ook het ontdekken van culturen zorgt voor een andere kijk op de wereld en verruimt onze blik. Dat maakt ons een stuk gelukkiger.”
Hoe belangrijk is het om juist in deze crisis iets te hebben om naar uit te kijken, zoals een vakantie?
“Op dit moment mogen we heel veel dingen niet meer, zonder dat er een ‘beloning’ in het vooruitzicht wordt gesteld. Iedereen wil zich graag aan de regels houden, maar het zou wel fijn zijn als er ergens in het verschiet iets duidelijker een beloning hangt. Dat als mensen zich aan de regels houden we met de kerst weer op vakantie kunnen of dat we met z’n allen gezellig samen kunnen eten, dat soort dingen. Dat vooruitzicht en de verwachte beloning is heel erg belangrijk. Zeker in een tijd als nu. Daarmee zorg je er ook nog eens voor dat mensen zich beter aan de regels houden. Op dit moment moeten we van alles, maar is het voor veel mensen onduidelijk waarom. Wat krijgen we ervoor terug? Mensen zitten wat dat betreft redelijk simpel in elkaar. Mensen doen iets als ze er ook daadwerkelijk iets aan hebben. Daarom zijn samen kerst vieren of tijdens de kerstvakantie op wintersport belangrijke beloningen.”
De overheid raadt nu zelfs het reizen helemaal af, is dat verstandig?
“Een verbod moet als redelijk worden ervaren en heeft pas zin als dat daadwerkelijk wordt gecontroleerd. Dat is hier niet het geval. Ik begrijp eerlijk gezegd niet wat het probleem met reizen is volgens de overheid. De halve wereld is ongeveer veiliger dan Nederland qua coronabesmettingen. Je kunt naar heel Azië toe zonder risico te lopen. Ik zie daar de rationaliteit niet van. Er wordt ons een xenofobie aangepraat alsof Nederland coronavrij is en als je naar het buitenland gaat in een poel des corona terechtkomt. Maar juist hier zijn de besmettingen hoog. De poel des corona is hier.”
U noemde eerder al de communicatie van de overheid ‘een verschrikkelijk drama’ is dat inmiddels verbeterd?
“Nee, met name het gezwalk wat betreft de communicatie over de coronamaatregelen is nog steeds een drama. Dan hoeven we geen mondkapje op, dan weer wel in het OV en in winkels en straks komt er zelfs een wet voor. Dat zorgt er al voor dat mensen zich afvragen of het wel of geen zin heeft. Er is geen duidelijkheid. Dan weer twee mensen thuis, dan weer zes, dan weer vier. Er is geen touw aan vast te knopen. Als we een ding weten uit de psychologie van communicatie is dat als je steeds iets anders zegt, dan haken mensen gewoon af. In een situatie zoals dit moet super duidelijk zijn waar we staan en welke maatregelen daarbij horen. Er moet een routine ontstaan voor mensen, zodat ze precies weten waar ze aan toe zijn. We hebben nu wel een routekaart, maar dat is een ontzettend ingewikkelde tabel, waar trouwens ook weer van wordt afgeweken. Daarnaast wordt er geen enkel perspectief geboden door de overheid.”
Wordt er door de communicatie van de overheid een angst voor reizen gecreëerd?
“Ja, er wordt gedaan alsof het buitenland eng en gevaarlijk is, terwijl je in Nederland meer kans hebt om tegen iemand met corona aan te lopen dan in het buitenland. Ik begrijp niet waar dat goed voor is en het heeft tevens een heel negatief effect op wat we gaan vinden van het buitenland en vreemde culturen. Deze crisis is ook niet heel goed geweest voor onze perceptie van oosterse culturen en met name China. Terwijl ze het daar op dit moment wel goed voor elkaar hebben, maar daar wordt niet over gesproken. Los van het feit dat reizen goed is om ons wat toleranter te maken, doet de overheid er nog een schepje bovenop door het reizen volledig af te raden en een xenofobie te creëren voor alles wat niet Nederlands is. Dat zie je ook in het RIVM-beleid. Want alle wetenschap wat uit het buitenland komt, die telt niet. Dat is ook al vreemd. Er wordt een ‘bij ons is alles beter’ sfeer gecreëerd.”
Mensen die wél op reis gaan worden veroordeeld, waarom is dat?
“Ook dat komt door die communicatie. Want als je wel naar het buitenland gaat, bijvoorbeeld naar Curaçao, dan ben je dus de outcast. Er wordt heel erg de nadruk gelegd op ‘alleen noodzakelijke reizen’, wat is dat dan precies? Gaat het dan om zakenreizen? Ik denk dat veel zakenreizen redelijk nutteloos zijn, dat zijn toch meestal vergaderingen of meetings die je tegenwoordig snel online kan doen. Maar misschien is het psychisch welbevinden van gewoon op vakantie gaan wel net zo belangrijk of zelfs belangrijker voor een mens.”
Hoe kijkt u tegen de crisis aan?
“Ik ben heel erg voor strenge maatregelen om het virus in te dammen. Een harde lockdown is hartstikke goed om het virus eronder te krijgen, maar daar hoort wel heldere communicatie en strikte handhaving bij. Maar ook een vooruitzicht. Ik begrijp dan ook niet dat als we toch al zo’n halfbakken lockdown hebben, waarom dan per se reizen kind van de rekening is. Ik weet 100% zeker dat het gevaarlijker is om in een kerk te gaan zitten zingen, dan op vakantie te gaan naar China. De onduidelijkheid van de overheid is funest voor de economie en bedrijven, zeker in de reisbranche. De logica is zoek.”
Als straks de crisis voorbij is, door bijvoorbeeld een vaccin, wordt er dan meteen weer massaal gereisd? Of zijn mensen terughoudender?
“Op het moment dat het virus door een vaccin is teruggedrongen, zullen mensen uiteraard weer geen reizen. Het ver van te voren boeken zal wel een probleem opleveren, omdat er nu een angst bij mensen leeft of die geboekte vakantie dan wel doorgaat en of mensen nog wel kunnen annuleren. Ik kan mij voorstellen dat mensen daarmee een stuk terughoudender zijn.”
Wat zullen reisorganisaties moeten veranderen als reizen straks weer kan?
“Als ik de reisbranche was zou heel soepel met boekingen omgaan. Mensen kunnen boeken, maar als ze niet willen kunnen ze gewoon annuleren en krijgt de klant zijn geld terug. Straks kan er gewoon weer gereisd worden en zullen die vakanties ook niet worden geannuleerd, maar het is heel verstandig om duidelijk te communiceren dat je als reisorganisatie flexibel bent. De angst of de vakantie daadwerkelijk doorgaat en hoe het dan zit met hun geld, is de grootste hobbel bij de consument om te boeken op dit moment. Als je duidelijk en flexibel bent zullen mensen massaal gaan boeken, want iedereen wil gewoon op vakantie.”
Hoe snel valt de gemiddelde mens weer in zijn ‘normale’ (pre-corona) doen?
“Mensen zijn enorme gewoontedieren, dus het gedrag van voor de crisis is zeker niet verdwenen. Los van de intrinsieke behoefte die we hebben om leuke dingen te doen, plezier te maken en op reis te gaan en nieuwe werelden zien. Ik denk niet dat we alleen terugvallen in ons normale doen, maar dat er zelfs een heuse inhaalslag wordt gemaakt. Alleen zullen mensen in het begin nog onzeker zijn om te boeken. Dus nogmaals de reisorganisatie met duidelijke en flexibele voorwaarden zal met de meeste boekingen aan de haal gaan.”
Hoe gaat reizen na corona eruitzien, gaan mensen zich anders gedragen?
“Nee, het gedrag zal niet veel veranderen. Wat nu wel redelijk is ingesleten is dat mensen elkaar geen handen en zoenen meer geven. Dat zal nog wel even duren voordat dat weer terugkomt. Dat is een duidelijk voorbeeld van een maatregel wat al sinds het begin van de crisis consequent is doorgevoerd. Dat is heel belangrijk als je het hebt over menselijk gedrag. Gedrag moet inslijten en dan wordt het een gewoonte, maar voorlopig hebben we nog heel erg de gewoonte om een paar keer per jaar op vakantie te gaan, dus dat is niet zomaar verdwenen.”
