Door: Renske Swarts
Wie op een willekeurige middag over de dam naar het centrum van Amsterdam loopt, komt al snel tot de conclusie dat het hier nooit rustig zal zijn. En wie tijdens een citytrip naar Parijs denkt “even” de Eiffeltoren te bezoeken, komt al snel bedrogen uit. Een lange wachtrij verder en je kunt pas met de lift naar boven.
Overtoerisme is inmiddels een van de meest negatieve invloeden van het toerisme en vooral bekende toeristische attracties en populaire bestemmingen ondervinden hier de gevolgen van. Gelukkig komt er in Nederland steeds meer draagvlak om oplossingen te zoeken voor dit probleem, want zeker in onze hoofdstad Amsterdam zijn de bewoners niet meer zo te spreken over toeristen. En het weghalen van de I Amsterdam letters is natuurlijk geen lange termijn oplossing. Daarom spraken verschillende experts tijdens een paneldiscussie op de eerste editie van het Travel Congress voorafgaand aan de Vakantiebeurs over dit probleem en de mogelijke oplossingen voor de toerismebranche. De paneldiscussie werd geleid door Isabel Mosk waarbinnen de volgende vraag centraal stond: “Hoe kunnen we omgaan met de snelle groei van het toerisme en is het probleem van overtoerisme op te lossen?”
Wat is overtoerisme?
Om inzicht te krijgen in het begrip overtoerisme kijken we naar de verschillende definities die de panelleden geven voor overtoerisme. Volgens Stephen Hodes (Amsterdam in Progress) bereik je overtoerisme op het moment dat de verhouding tussen bewoners en bezoekers uit balans raakt, waardoor de bezoekers de overhand krijgen ten nadele van de bewoners. En dat is nu precies wat we in een stad als Amsterdam zien, waarbinnen Stephen zich bezig houdt met het vraagstuk hoe Amsterdam om kan gaan met overtoerisme. Jos Vranken (Algemeen Directeur NBTC Holland Marketing) voegt daaraan toe dat het niet alleen gaat om het fysieke draagvlak of de genoemde balans die verstoord wordt. Ook het mentale draagvlak is belangrijk. En dit is een complex onderwerp, want wat voor de een te dragen is, is voor de ander helemaal niet te dragen. Het mentale draagvlak verschilt dus per bewoner.
Wat zijn de belangrijkste oorzaken van overtoerisme?
Er zijn veel oorzaken te noemen voor overtoerisme, maar Stephen somt de belangrijkste voor ons op: de economie groeit, het aantal mensen in de middenklasse stijgt en de bevolking groeit. En die mensen, die willen allemaal reizen, want dat hoort bij de status. Bovendien zijn de prijzen van vliegen gedaald en hebben we meer vrije tijd.
Drs. Dennis Boutkan (Raadslid Gemeente Amsterdam, portefeuille toerisme) gaat specifieker in op de oorzaken van overtoerisme in een stad als Amsterdam. Zo heeft Amsterdam bijvoorbeeld een groot imago en willen er veel mensen naar toe. Maar er komt ook een bepaald soort toerisme naar Amsterdam waar zij als stad niet altijd blij mee zijn. Bovendien kunnen toeristen dankzij Schiphol de stad ook gemakkelijk bereiken. Hierdoor zal het toerisme in Amsterdam alleen nog maar gaan groeien. En daaruit komen belangrijke vragen voort. Hoe ga je dit bijvoorbeeld regelen op het gebied van mobiliteit en duurzaamheid?
Ondanks dat de problematiek groot en complex is, komt het panel toch met een aantal interessante oplossingen voor overtoerisme. Want is overtoerisme als probleem überhaupt wel op te lossen? Het panel denkt van wel, maar geeft wel aan dat dit zeer complex zal zijn. Zo zegt Stephen: “de reisbranche heeft geen duidelijke identiteit. Alles is een samengesteld product waar meerdere partijen bij betrokken zijn, denk aan hotels, vervoerders en restaurants. Deze partijen praten niet met dezelfde mond, waardoor er geen duidelijke visie is en deze er ook nooit gaat komen”. Dit maakt dat overtoerisme zo’n complex probleem is. De belangen van de verschillende partijen zijn bovendien ook niet hetzelfde. Zo zal de gemeente de belangen van de bewoners van Amsterdam behartigen, maar kan het een cruisemaatschappij niet zoveel schelen of de bewoners van Amsterdam het eens zijn met de keuzes die zij maken. Zolang ze maar genoeg bezoekers krijgen op hun cruiseschip.
Regulering van de overheid als oplossing?
Volgens Stephen ligt de oplossing dan ook in Den Haag en in Europa bij de regering. Als die het niet gaan oplossen, dan is het probleem volgens hem niet op te lossen.
Dennis gelooft er ook in dat je dingen moet reguleren en dat de overheid ervoor moet zorgen dat zo’n groot probleem wordt aangepakt. “Als je de stad Amsterdam vrijgeeft aan de krachten van het kapitalisme dan zie je dat dat heel veel negatieve effecten heeft. Je ziet bijvoorbeeld dat kleine winkeliers de huur niet meer kunnen betalen. Je ziet dat Airbnb de stad heeft overgenomen. Zij zien de stad Amsterdam als verdienmodel”. En daarin is Airbnb natuurlijk niet de enige. Amsterdam moet volgens Dennis primair een stad zijn om in te wonen en als overheid moet je dit in goede banen leiden. Bovendien kan het ook nadelig zijn voor het DNA van de stad als deze verandert. En dat is dan lastig terug te draaien.
Ook volgens Jos is de aandacht voor overtoerisme nog niet eerder zo groot geweest binnen de regering, maar dit is helaas nog niet doorvertaald naar het noodzakelijke beleid. Het gaat volgens hem vooral om het verbinden van partijen rondom specifieke thema’s. Een goed voorbeeld hiervan is het Kustpact. Dit ging om de gehele kuststrook van Nederland. Gedecentraliseerd beleid leidde er in Nederland toe dat wethouders zelf mochten bepalen wat zij met hun stukje Nederland gingen doen. En dat kan natuurlijk niet zomaar. Om te voorkomen dat iedereen met zijn eigen stukje kust aan de haal ging, is er dankzij de samenwerking van lokale partijen en betrokkenen een plan gemaakt om de kust van Nederland goed te houden. Maar zoiets organiseren op landelijk niveau is volgens Jos nog een stap te ver. Dennis geeft aan dat het belangrijk is om met omliggende gemeenten samen te werken. Zo zorg je er bijvoorbeeld voor dat ze niet ineens allemaal hotels gaan bouwen in Haarlemmermeer, wanneer er een hotelstop wordt ingevoerd in Amsterdam.
Spreiding als oplossing?
Maaike van der Windt (Head of Aviation Marketing, Cargo & Customer Experience bij Schiphol) geeft aan dat er een spreiding in tijd mogelijk is en een spreiding in locatie. Maar daarvoor moet je het wel makkelijk en aantrekkelijk maken voor de bezoeker. Dennis haakt hier meteen op in door aan te geven dat hij niet gelooft in spreiding voor Amsterdam. Iedereen wil uiteindelijk toch de grote musea bezoeken. Volgens hem werkt een hogere toerismebelasting dan bijvoorbeeld beter. Stephen geeft ook aan dat spreiding een mooi idee is, maar tegelijkertijd onuitvoerbaar, omdat we elkaar als groep volgen. Bovendien gelooft Stephen niet in de oplossing van Dennis, want van prijsbeleid is bekend dat er daarna een korte daling is van de prijs, waarna er gewenning volgt en men het product weer zal gebruiken. Dit zijn volgens Stephen ook geen dingen die het toerisme gaan helpen op de lange termijn.
Ook Jos is van mening dat mensen met een heel specifieke motivatie naar Amsterdam komen (bijvoorbeeld voor het feesten en bezoeken van de coffeeshops). Hij vult bovendien aan dat het bij spreiding gaat om differentiatie en segmentatie. Zo zien we in Nederland een interessante bezoekersmix. Meer dan de helft van de bezoekers komt namelijk uit onze directe buurlanden. En deze bezoekers zijn natuurlijk makkelijker op een ander idee te brengen dan bijvoorbeeld bezoekers uit Azië die echt voor de hotspots komen. De bezoekersmix van een plek kun je dus gebruiken om spreiding toe te passen. Op basis van de bezoekersmix kun je goede alternatieven aanbieden. Het is dan niet zo dat je Amsterdam daar ineens mee gaat ontlasten, maar het is meer een lange termijn investering.
Maaike geeft een goed voorbeeld van het reguleren van bezoekers. Zo heeft zij samen met de gemeente Amsterdam en een aantal andere spelers gekeken hoe zij ervoor konden zorgen dat bezoekers respectvol omgaan met het gebied waar zij komen. Er is toen een campagne opgezet om specifieke groepen die overlast veroorzaken regels mee te geven. Een soort spelregels om na te leven tijdens je bezoek aan Amsterdam. Dennis geeft aan dat we dit soort initiatieven meer zouden moeten toepassen in Amsterdam en noemt als voorbeeld het handhaven van het alcoholverbod in het wallengebied. Er is namelijk ook een negatieve kant aan zo’n vrije stad als Amsterdam. Het liefst heb je natuurlijk zo min mogelijk handhaving, maar het is nodig om het overtoerisme te reguleren.
Hoe kunnen andere steden overtoerisme voorkomen?
Stephen geeft aan dat je er altijd voor moet zorgen dat je geen dominant type toerist hebt en je een goede verhouding wilt tussen het aantal bewoners en het aantal toeristen. Dennis vult aan dat het slim is om al op het probleem te anticiperen door afspraken te maken met grote bedrijven als Airbnb. Jos geeft aan dat het ook van belang is om te kijken naar je eigen identiteit, je eigen historie en je eigen DNA: wie ben je en wie wil je zijn? Probeer vervolgens je bestemming aantrekkelijk te maken voor de bezoekers die het beste aansluiten op dit profiel. Daarnaast is het volgens Dennis ook belangrijk om de positieve kanten van toerisme te benadrukken wanneer het lastig is om draagvlak te krijgen voor toerisme binnen jouw regio. Iedereen profiteert namelijk mee van de groei van toerisme.
Om via de overheid een oplossing te gaan vinden, wordt er ook gesproken over een minister voor toerisme. Maar de panelleden zijn het erover eens dat het veel belangrijker is om te kijken naar de verschillende verbindingen tussen de portefeuilles waarop toerisme een effect heeft en met die portefeuilles te gaan samenwerken. Ook is het belangrijker om overtoerisme op de agenda te houden binnen de politiek en ervoor te zorgen dat er concrete maatregelen komen, want daar waar de balans tussen bewoners en toeristen wordt verstoord, zijn regulering van de overheid en initiatieven voor spreiding hard nodig.
